Enige definities van A(H)D en PDDnos

In de inleiding (Even voorstellen) schreef ik, dat ik lijd aan en tevens lijd onder de combinatie van AD(H)D [Attention Defict (Hyperactivity) Disorder] en PDDnos (Pervasive Developmental Disorder not otherwise specified). Maar wat is nu AD(H)D en wat is PDDnos; ga er even voor zitten want dat kan ik niet in twee woorden uitleggen.

Voordat AD(H)D en PDDnos werden gedefinieerd, werd vaak de term MBD (Minimal Brain Damage, later geherdefinieerd als Minimal Brain Dysfunction, wat de lading al beter dekt) gehanteerd. Men bedoelde daar mee, dat er "iets" in de hersenen niet geheel goed of volledig functioneert. Echter is de aandoening in zo'n geval niet van zodanige importantie, dat sprake was van zwakzinnigheid, autisme of een dergelijke psychiatrische aandoening.
Zowel AD(H)D als PDDnos zijn aandoeningen in de sfeer van het autisme. Dit wil niet zeggen dat wie aan AD(H)D en/of PDDnos lijdt automatisch als autistisch moet worden beschouwd.

AD(H)D (Attention Defict Hyperactivity Disorder).

AD(H)D wordt - mijns inziens zeer fout!!! - in het Nederlands ook wel aangeduid met Alle Dagen Heel Druk; ludiek maar.... dit is pertinent onjuist en nog verwarrend ook. De mijns inziens meer correcte aanduiding is: aandachtfixatiestoornis. Maar.... ik denk dat ook deze aanduiding toch niet juist zal blijken. Het promotieonderzoek van mw. dr. J.B. Bralten staaft de bij mij al jaren aanwezige gedachte dat ook dit het niet helemaal is. Op grond van haar bevindingen en mijn ervaring durf ik te stellen dat AD(H)D uitsluitend te maken heeft met vergeetachtigheid, als gevolg van de combinatie van twee typische AD(H)D verschijnselen:
1. Een AD(H)D-mens vergeet supersnel als het hem niet echt heel erg boeit.
2. Een AD(H)D-mens denkt met orkaansnelheid en dat is voor mensen, die geen AD(H)GD hebben, niet te volgen.
Op deze beide feiten kom ik elders nog terug.
Daardoor kan het over komen dat de AD(H)D-mens niets doet. Dat is dus niet zo: je proeft het onderwerp en verwerpt direct het als "niet interessant voor mij" bij wijze van speken nog voordat een "gewoon mens" er over begint te denken en vergeet het subiet. Als ik die twee items combineer en de bevindingen van dr. J.B. Bralten erbij zet, durf ik de stelling verdedigen:

De AD(H)D-mens heeft van een genetisch bepaalde geheugenafwijking, resulterende in een extreme vergeetachtigheid; al het andere wat de AD(H)D-mens kenmerkt, in zijn gedrag in de maatschappij, is daarvan het gevolg.

Dit geeft meteen aan dat het regelmatig gebruikte concentratiestoornis en aandachttekortstoornis volstrekt onjuist is als aanduiding voor het verschijnsel AD(H)D. Het supersnel vergeten is mijns inziens en naar mijn ervaring de bron van de A(H)D-verschijnselen en dat gecombineerd met extreem snel denken geeft andere mensen het idee van het niet kunnen fixeren van de aandacht.

AD(H)D wordt ook wel onderscheiden in AD(H)D en ADD of wel met hyperactiviteit (= ADHD) of zonder hyperactiviteit (= ADD) en daarom soms - en ook hierna - geschreven als AD(H)D. Naar ik heb begrepen komen er "dagelijks" nieuwe definities en verfijningen bij. Daar houd ik mij maar niet mee bezig, het onderwerp is zo al lastig genoeg om uit te leggen. Vooral die onuitroeibare mythe van de uiterlijk waarneembare hyperactiviteit zou de wereld uit moeten. Die hyperactiviteit is niet waar je zelf onder lijdt. Je lijdt vooral onder het niet kunnen fixeren van je aandacht, doordat je stomweg vergeet waar je aandacht op gericht zou moeten zijn, op waar je mee bezig zou moeten zijn.
In de USA neigt men er naar om te spreken van ADD met of zonder hyperactiviteit, waarschijnlijk vooral een verdienste van Thomas E. Brown)**. Dat doet mij deugd want meestal wordt er alleen aan het uiterlijk waarneembare "druktemakerseffect" gerefereerd; Brown legt de nadruk waar die hoort: bij de beleving van de AD(H)D-er zelf (ik maak geen onderscheid tussen mannelijjk of vrouwelijk, want e.e.a heeft betrekking op iedereen die lijdt aan AD(H)D). Dat rennen, vliegen en draven is voor de AD(H)D-er zelf het minst belastende van de aandoening, je wordt er alleen moe van. De vergeetachtigheid, met alle bijkomende facetten, is waar het om draait. Alleen wordt dat slechts door zeer oplettende en goed getrainde waarnemers gezien. Voor de gemiddelde waarnemer in de omgeving van de AD(H)D-er is deze alleen maar dom, lui, onderpresterend en dergelijke.
   )** Thomas E. Brown, "ADHD en comorbiditeit gedurende de levensloop", de NL vertaling/bewerking van "Attention-Deficit Disorders and Comorbities in Children, Adolescents and Adults"; ISBN 9789026517402; Uitgever voor Nederland: Pearson Assessment and Information B.V.

Ik pleit er dus voor te spreken van een aandachtfixatiestoornis ten gevolge van een geheugenprobleem. Want dat is vooral aan de hand: je vergeet - ongemerkt en ongewild - aandacht te hebben voor waar je mee bezig zou moeten zijn omdat zich "zo maar" iets veel interessanters aandient en je je aandacht daar dan op richt. Om zonder moeite of inspanning binnen een paar minuten je aandacht weer op iets anders te richten en hoe kortstondig ook op te fixeren; zie ook het blauw gekleurde citaat aan het van de homepage van mijn website; klik daartoe hier.

Aandachtfixatiestoornis door vergeten dus? Ja, want de AD(H)D-er heeft meestal grote moeite zijn/haar aandacht gedurende langere tijd op één bepaald onderwerp of op één bepaalde taak te richten; N.B. langere tijd is in dit geval een zeer rekbaar begrip. Het kan gaan om seconden maar het kan ook gaan om uren!! Je bent niet altijd in staat je aandacht langere tijd te fixeren. Soms lukt die fixatie wel en dan heel goed. Dat wordt hyperfocus genoemd; in hyperfocustoestand ben je zo op een bezigheid gefixeerd dat je alleen daar aandacht voor hebt en dat in extreme vorm: Niets of niemand kan je dan afleiden. Er is mijns inziens dan absoluut geen sprake van een tekort aan aandacht maar van een - wellicht op dat moment - ongewenst/ onbedoeld anders gerichte aandacht; want laten we wel zijn: je richt je aandacht wel degelijk ergens op. Een AD(H)D-er die zijn/haar aandacht niet ergens op richt bestaat volgens mij niet. In je hoofd ben je altijd bezig, niet voor niets is er sprake van een hersenstorm. Alleen is de vraag of wat jij, AD(H)D-er, op dat moment zo verbazingwekkend interessant vindt wel aandacht moet hebben en niet iets heel anders.

Voor zover op dit moment bekend is AD(H)D het gevolg van een kleine biologisch- genetische afwijking in de hersenen welke bij een moeizame geboorte versterkt kan worden door (relatief) kortstondig zuurstofgebrek. Het onderzoek van dr. Bralten lijkt dit te bevestigen; de combinatie van beide factoren is bij mij nagenoeg zeker van toepassing.
Vaak groeit een kind er overheen wordt wel gesteld. Uitgaande van een physieke oorzaak is dat dus als lariekoek te beschouwen. Die kinderen hebben, op grond van de kassieke maar verkeerde uitgangspunten, pseudo-AD(H)D. Helaas zijn er veel volwassenen, die echt ADD(H)D hebben en blijven zij hieronder in meer of mindere mate gebukt gaan, vaak zonder het zelf te weten. Ik ben één van deze - oudere - volwassenen, die dit pas op latere leeftijd heeft ervaren.

In geval van erfelijkheid, kun je spreken van een genetisch bepaald foutje van de natuur. In de andere gevallen is het een "spontaan" foutje van de natuur [AD(H)D moet tenslotte ooit zijn ontstaan]. Welke de oorzaak ook is: je hebt het met alles wat er bij hoort.
Vooral met betrekking tot (oudere) volwassenen kan ik opmerken dat je er zelf eigenlijk geen weet van hebt. In je jeugd ging weliswaar van alles mis, maar het was nog niet benoemd: je was alleen afwijkend van de norm en kreeg gewoonlijk één van de bekende etiketten: dom, lui, spring-in-het-veld, dromer(!!), luchtfietser enz.; in elk geval een vooral negatief uitvallend oordeel. Zelf merk je er weinig van omdat je niet beter weet. Als je eenmaal wel beter weet, zoals ik, passen er een paar conclusies. Ik ben dus niet dom etc. Ik merk dat de mensen, met wie ik het beste contact heb/had, waarschijnlijk ook AD(H)D hebben; zie ook pagina 7 over communicatie.
Tegenwoordig wordt AD(H)D gelukkig vaak tijdig geconstateerd zodat er maatregelen mogelijk zijn, al slaat de zaak wel door omdat elk druk kind meteen maar het stempel AD(H)D krijgt. De meeste ouderen en ook jong volwassenen realiseren zich niet wat er aan de hand is en struikelen verder door het leven. Soms heb je geluk, dan verloopt je leven zonder veel problemen. Soms kom je er te laat achter wat er aan de hand is. Ik had dat die pech.

Enkele van de voornaamste, volgens onderzoekers en diagnosestellers, belangrijk gevonden kenmerken, die allemaal op mij in meer of mindere mate van toepassing zijn, luiden:

1 Je begint aan van alles, maar maakt zelden iets af.
Dit is één van de belangrijkste problemen bij volwassen AD(H)D-ers. Het, inmiddels ontelbaar, aantal keren dat ik dit aan den lijve ervaren heb, is uiterst frustrerend. Het geldt op elk gebied, van - groot - een opleiding starten en niet afmaken tot - klein - bezig zijn met het koken van water voor een kop thee en anderhalf uur later ontdekken, dat de waterkoker is drooggekookt (leve de droogkookbeveiliging!!).
Hoewel ik dat weinig in de literatuur ben tegengekomen heb ikzelf het idee, dat het eerste, een opleiding niet afmaken, ook te maken heeft met faalangst. Omdat steeds van alles misgaat durf je ook niet meer zo goed en geeft dan bijvoorbeeld een cursus voortijdig op, zelfs als dat niet nodig is omdat je je de kennis echt wel eigen hebt gemaakt maar de ultime test, het examen, niet aandurft.

2 Je kunt in de meeste gevallen je aandacht moeilijk ergens bij te houden.
Kortom je hebt moeite "om bij de les te blijven" of fraaier gesteld je aandacht op een bepaald onderwerp te fixeren. Alles kan voor jou belangrijk zijn op enig ogenblik, behalve wat op dat moment moet of minstens gewenst is. Of je droomt weg, zonder acht te slaan op je omgeving. Je verliest de aandacht voor het behandelde (oh zo saaie) onderwerp een richt je aandacht op iets wat wel boeiend is. Vooral in vergaderingen, maar zelfs in tweegesprekken, komt deze (on)hebbelijkheid vaak tot uiting: Men praat ook tegen me over iets, wat mij niet boeit en ik droom weg. Gegarandeerd, dat ik verkeerd reageer en de mede-vergaderaars/gesprekspartner(s) kijken je aan zo van "daar heb je hem weer, hij luistert alweer niet". In de grond ook klopt ook, maar het gebeurt niet opzettelijk. Overigens pik ik gewoonlijk onbewust nog zoveel op dat ik a.h.w. intuïtief meestal het juiste antwoord geeft. Van veel AD(H)D-ers/sters, die ik ken, is bekend dat zij meer dingen simultaan kunnen doen.

3 Je bent impulsief, doet meteen wat in er opkomt en staat zelden of nooit stil bij de gevolgen.
Mijns inziens is er samenhang met de punten 1 en 2 van dit lijstje. De combinatie van impulsief aan iets beginnen en het niet af maken omdat je de aandacht en vooral interesse verliest is eerder standaard voor mij dan uitzondering. De wisselwerking tussen steeds iets nieuws oppakken en het eerdere niet afmaken of beter: vergeten, is een kenmerkende eigenschap van de AD(H)D-er.

4 Administratie is een zwak punt bij AD(H)D-ers.
Omdat je het toch zo nu en dan nodig hebt, ben ik in mijn leven zeven (!!) keer begonnen aan een cursus boekhouden of een cursus waarvan boekhouden/ administratie een wezenlijk onderdeel is. Pas de laatste keer (55 jaar oud) heb ik zo'n cursus afgemaakt en ben ik daarvoor nog geslaagd ook. Niet omdat ik het niet zou kunnen, maar het is zo'n vreselijk saai gedoe (mijn vader was nog wel "hoofd van de boekhouding" - zou nu financieel directeur heten of zo - bij een groot concern, en kon het uitmuntend). Administratieve achterstanden bij AD(H)D-ers van een half jaar of meer (!!) zijn vrij gebruikelijk; zie ook punt 7 hierna.

5 Je bent vaak, maar niet altijd, overbewegelijk.
Dat overbewegelijke kan, zoals in mijn geval, ook vrijwel onzichtbaar zijn. Ik zit bijvoorbeeld bijna altijd te trommelen met de vingers en/of te wiebelen met mijn voet enz. Voor de diagnosticerende psychiater, dr. Van Gelderen, was de hyperactiviteit zoals ik die nu beschrijf wel waarneembaar en dat was dan voor het eerst dat iemand dit bij mij constateerde.
Meestal ben ik mij het zelf niet bewust dat ik het doe, maar de mensen in mijn omgeving gaat zoiets na verloop van tijd erg irriteren en zij zeggen er dan wat van. Vaak schrik je zelf van zo'n reactie, want je weet wel dat het irritant is, maar je doet het automatisch. Die overbewegelijkheid hoeft zich dus NIET te uiten in "rennen - vliegen - draven".
Een voorbeeld hiervan is dat ik als kind tijdens nagenoeg elke maaltijd meerdere keren het verzoek van mijn vader kreeg op te houden met dat wiebelen met mijn voeten (meestal was - en is nog - maar één voet actief). Door de houten vloer stond de hele tafel enz. gezellig mee te trillen.

6 Je kunt soms in een zeer diepe concentratietoestand geraken, het zogenoemde hyperfocussen.
Als je in die toestand bent kan de wereld (letterlijk!) naast je vergaan zonder dat je daar iets van merkt. Proeven van mijn ouders tijdens mijn kinderjaren daarmee leverden "bewijs" dat ik echt van de wereld was op zulke momenten. Als ik zit te lezen bijvoorbeeld, kan de bel van de telefoon, die direct naast mij staat, overgaan en ik merk niet dat de telefoon aandacht vraagt. Als ik dan later uit mijn hyperfocus toestand ben bij gekomen en men belt nog eens, wordt mij vaak gevraagd of ik "toen en toen" soms niet thuis was. Ik ben dan verbaasd, omdat ik WEL thuis was.   Alleen ik had de telefoonbel niet gehoord.
Ook de schrik als iemand je, als je in hyperfocus toestand bent, benadert of nog erger aanraakt is niet te beschrijven. Ik haal het plafond dan zonder problemen om het zo maar eens te stellen, bijvoorbeeld als ik die telefoon, als ik in hyperfocus ben, wel hoor: mijn hart slaat een slag over omdat ik daarvan schrik.

7 Organiseren van je leven, ook van alle dag, is een ramp.
Dat geldt zowel voor je zelf als voor je omgeving. De Duitse zegswijze "erledigen durch liegen lassen" moet door een AD(H)D-er zijn uitgevonden: laat alles maar op zijn beloop, dan komt het vanzelf in orde. Niet, dat je dat wilt, maar het overkomt je gewoon. Vaak tot schade en schande, terwijl je er echt zelf weinig aan kunt doen.
Hoe vaak ik niet mijn belastingaangifte maanden te laat inleverde weet ik echt niet meer.   Meestal dacht ik, als ik de jaaropgaven binnen had, zo en nu meteen doen, want dan vergeet je het niet. Helaas na enige aanmaningen en zelfs telefonische reclamatie door de belastingdienst kwam het ervan. Overigens ging men er daar kennelijk van uit, dat ik het niet opzettelijk deed maar als gevolg van mijn (toen nog onder depressief bekend staande) toestand.

8 Je luistert vaak slecht omdat je aandacht al lang door iets anders is getrokken.
De term hersenstorm klopt haarscherp, je bent mijlen verder dan de anderen en hebt allang voor jezelf vastgesteld dat het onderwerp niet boeiend is (in jouw optiek!) en vergeet het subiet.   Een AD(H)D-er denkt op windkracht vanaf 10 tot bij tijd en wijle orkaankracht, terwijl de "gewone mens" als hij heel erg snel denkt misschien een kracht 5 à 6 haalt; zie ook pagina 7 "Op stormsnelheid communiceren".
Wat hierbij ook een typisch AD(H)D-trekje is, is het alvast afmaken van de zin, die de gesprekspartner is begonnen. Dat ongeduldige heeft ook te maken met het feit, dat ik zaken snel moet afmaken omdat ik anders de draad kwijt raak ofwel ik vergeet het begin van de zin/het betoog en moet heel snel reageren om bij te blijven, zeker in situaties waarin het behandelde mij (totaal) niet boeit.
Merkwaardig genoeg kan een gesprek eindeloos lang duren, als het onderwerp mij wel boeit. Maar afmaken van de zin, die de gesprekspartner is begonnen, is ook dan meer regel dan uitzondering, dat is nu eenmaal een (on)hebbelijkheid van de verhoudingsgewijs te snel denkende en vergetende AD(H)D-er.

9 Je vergeet vaak dingen en bent van alles kwijt.
Dat vergeten kan extreme vormen aannemen en wordt vaak door je omgeving gezien als bewuste onwil iets te doen of juist na te laten, hetgeen pertinent niet het geval is. Je vergeet gewoon zowel op zeer korte (enkele seconden à minuten) als zeer lange termijn. Het advies opschrijven werkt in de praktijk zelden, omdat je vergeet naar die notities te kijken of je raakt ze kwijt.   Ik had, toen ik nog werkte wel een agenda, schreef alles netjes op, maar vergat er in te kijken. Op een gegeven moment heb ik mij een nogal hoge uitgave veroorloofd: een elektronische agenda aangeschaft. Die piept als er iets aan de hand is op een ingesteld tijdstip. Hoera, probleem de wereld uit!? Neen dus, want dan keek ik wel, maar maakte eerst even af waar ik mee bezig was en het vervolg laat zich raden.....
Wat ik altijd tegen iemand zeg, als ik geld uitleen of in zeldzame gevallen leen, is dat zij het moeten onthouden omdat ik het vergeet. Vergeet terug te geven of vergeet terug te vragen en vooral dat eerste is soms best pijnlijk.

10 Je ziet zelden of nooit gevaar, zij het hier vooral in de overdrachtelijke zin.
Natuurlijk zie/hoor je in het verkeer die auto wel op je afkomen, maar als bijvoorbeeld iemand je vraagt iets te doen, wat eigenlijk niet kan probeer je toch, maar met een soort naïviteit, die je in ernstige problemen kan brengen.
De AD(H)D-er heeft zelden de behoefte om “neen” te zeggen tegen iets wat hem gevraagd wordt om te doen. Je wilt iemand wel helpen en let dan niet op risico"s (zowel letterlijk als nog meer figuurlijk). Ik doe het wel even, omdat die ander er geen tijd voor heeft of om welke andere reden dan ook. Dat er in deze soms misbruik van je wordt gemaakt en je zelfs strafbare feiten kunt plegen is iets waar je absoluut niet bewust bij stilstaat. Overigens nu ik gediagnosticeerd ben en meer over AD(H)D weet ben ik een fractie voorzichtiger geworden, maar echt voorzichtig zal wel nooit lukken. Simpel omdat je het gevaar niet ziet of onvoldoende wantrouwend bent en omdat je vergeet te wantrouwen!!

Compact weergegeven ziet het er zo uit. Bij "De Hulpgids" (zie hier) kwam ik dit lijstje tegen met de symptomen van AD(H)D bij veel volwassenen. Hieronder geef ik dat lijstje weer:

Aandacht
• Innerlijke onrust (snel afgeleid, snel verveeld)
• Moeite met dingen afmaken
• Sensatiezucht (van ene naar andere activiteit)
• Hoofd- en bijzaken niet kunnen scheiden
• Slecht plannen, organiseren en kiezen
• Slechts kort kunnen lezen, alleen geconcentreerd als onderwerp erg boeit
• Moeite met luisteren en informatie opnemen
• Verliezen in details of overdreven precies
• Dingen eindeloos uitstellen
• Moeite met administratie
• Vergeetachtig
• Vaak dingen kwijt zijn
• Chaotisch

Hyperactiviteit
• Moeite met stilzitten
• Altijd bezig zijn
• Steeds even moeten lopen om iets te pakken
• Innerlijke rusteloosheid
• Friemelen
• Niet goed kunnen ontspannen
• Druk praten

Impulsiviteit
• Dingen eruit flappen
• Anderen in de rede vallen
• Doen zonder nadenken (te veel geld uitgeven, gokken, stelen, vreetbuien, enz.)

Helaas zijn nagenoeg alle kernsymptomen volledig op mij van toepassing; in mindere mate gelukkig heb ik last van sensatiezucht en de bij "doen zonder nadenken" opgesomde zaken als te veel geld uitgeven, gokken, stelen en vreetbuien zijn mij – gelukkig - ook vreemd. Natuurlijk geef ik wel eens een keer te veel geld uit maar dat doe ik zelden, wat ook voor gokken geldt (één lot Staatsloterij kun je geen gokken noemen dunkt mij en stelen of vreetbuien aanrichten zijn mij ook volstrekt vreemd. Maar toch, als je het lijstje zo bekijkt en ik mijzelf realiseer wat van toepassing is kan ik mij de uitspraak van de diagnosticerende psychiater wel voorstellen: "Je bent een proto-type van een volwassene met AD(H)D".
De Hulpgids.nl is een internetsite van de GGz; klik hier om deze te bezoeken. N.B. Niet te verwarren met het voortreffelijke boekje “Hulpgids ADHD” van uitgeverij Nieuwe Zijds, dat eerder op deze bladzijde is genoemd.

PDDnos (Pervasive Developmental Disorder not otherwise specified).

In het Nederlands wordt ook wel de term POS-NAO gebruikt, dit betekent "Pervasive Ontwikkelings Stoornis - Niet Anders Omschreven".

PDDnos is een vorm van autisme. Bij deze kinderen en volwassenen is het contact met anderen een probleem, maar niet het probleem dat het meest op de voorgrond staat. Het kind is wel tot contact in staat, er is wel een band tussen ouder en kind, maar met andere mensen gaat het al moeilijker. Wat kinderen betreft lukt het contact met leeftijdsgenoten vaak niet goed.
Het Syndroom van Asperger lijkt erg veel op PDDnos en hoort ook tot deze groep van licht autistische aandoeningen.

De diagnosebenoeming gebeurt in Nederland in het algemeen wat slordig. Er is volgens sommigen sprake van PDDnos als betrokkene een lage IQ scoort en van Asperger als betrokkenen een hoge IQ scoort; de Nederlandse psychiaters gebruiken bij voorkeur alleen PDDnos. Ik ben het met die op IQ gebaseerde indeling ook niet eens, want dan zou ik, met een IQ van 120 op 9 jarige leeftijd, een “Asperger” zijn en geen “PDDnos-ser”.

Enkele kenmerken zijn:
Er zijn problemen in en met de sociale ontwikkeling, dat is het hoofdkenmerk van PDDnos. Dit kan of, vanuit mijn lange levenservaring geredeneerd beter zal, je hele leven zo blijven.

Je hebt zowel moeite je innerlijke wereld als je gedrag af te stemmen op - de verwachtingen van - de wereld om je heen. Het lukt je vaak niet vrienden te krijgen omdat jij erg moeilijk kunt inschatten wat een ander wil of verwacht. Dat is geen onwil, maar je kunt niet anders. Merkwaardig genoeg zijn de paar vrienden, die ik heb, allemaal voorzien van (H)D en/of PDDnos.

Iemand aanvoelen kan ik gewoon niet en reageer daardoor, vooral in emotionele situaties, vaak volkomen verkeerd. Ik lach als ik serieus of verdrietig zou moeten zijn en omgekeerd. Meestal reageer ik helemaal niet en kom daardoor als gevoelloos en bot over; dit is in feite een overlevingsstrategie, want je wilt niemand voor het hoofd stoten maar hebt dat al te vaak ongewild en onbewust gedaan.

Veel PDDnos-sers zoeken uit zichzelf weinig of geen contact met anderen; dat is niet goed, maar je kunt niet anders. Hoewel er best tijden zijn dat je graag anders zou willen, lukt het maar niet of erg moeilijk. Je vertelt bijvoorbeeld niet snel uit jezelf wat je hebt meegemaakt, het is meer zo van "als ze het willen weten vragen ze maar en dan kijk ik wel of ik antwoord geef" (en dat dus meestal niet doe, dat antwoord geven). In de loop der jaren is dit wel iets beter geworden, maar als kind en jong volwassene was ik op dat punt een ramp voor nagenoeg iedereen, waar ik contact mee had. Ik vertelde nooit iets of heel summier en dat pas na langdurig en zeer heftig aandringen. Meestal word je daarom omschreven als "eenzelvig". Men vindt het moeilijk hoogte te krijgen van wat er in je omgaat en men moet moeite doen om met je in contact te komen. Zelf moedig je dat ook beslist niet aan.

Anderen zoeken juist voortdurend tot in het irritante toe contact met anderen. Ze stappen op iedereen af, kletsen met iedereen en zijn dus te "open" in het contact. Merkwaardig genoeg was dat iets wat ik tot voor kort niet had, maar de laatste tijd moet ik oppassen dat ik dat gedrag niet ontwikkel. Bovendien is de AD(H)D dan een extra handicap, omdat je zo snel denkt en praat, dat de ander echt denkt dat je stapelgek bent.

Wat opvalt bij PDDnos-ers is dat ze slecht, of op grond van mijn eigen ervaring en gedrag eigenlijk beter te stellen, absoluut niet, aanvoelen hoe ze zich in sociale situaties moeten gedragen. Je zou kunnen zeggen dat je sociaal gezien "achterlijk" bent: je snapt minder goed, of beter meestal helemaal niet, wat anderen denken, voelen of willen. Je voelt uit jezelf niet aan welke geschreven en ongeschreven regels en afspraken er gelden tussen mensen. Bovendien heb je niet altijd, of beter zelden, door hoe je gedrag op anderen overkomt. Je zegt of doet de verkeerde dingen op het verkeerde moment. Je reageert niet of nauwelijks als een ander boos wordt en bent bijvoorbeeld niet in staat een ander te troosten als die ander verdriet heeft. Je snapt meestal niet of iets als een grapje bedoeld is of een serieuze zaak is. Vaak ben je heel naïef en word je gemakkelijk voor de gek gehouden. Doordat je niet goed aanvoelt in welke situatie je iets wel of niet kunt doen, kun je zowel overbeleefd als juist erg onbeleefd overkomen.

De bovenstaande teksten zijn persoonlijke bewerkingen van o.m. een publicatie van de RUG. Ik wil daar nog wat zaken aan toevoegen omdat die volgens mij ook van wezenlijk belang zijn.

Faalangst.
Een bekend uitvloeisel van AD(H)D is faalangst; PDDnos zal dit nog versterken omdat een autistisch mens neigt naar extreme perfectie en daar niet altijd naar zijn/haar mening voldoende in slaagt. Omdat een AD(H)D-kind - eigenlijk constant - fouten maakt als gevolg van de aandoening wordt het bang om weer een fout te maken. Dit leidt bijna onherroepelijk tot wat men aanduidt met faalangst.
Zonder adequate behandeling is dit letterlijk levenslang aanwezig; of er een adequate behandeling bestaat weet ik niet maar ik kan mij niet indenken dat die er is. De meest AD(H)D-ers worden al heel jong onzeker, zeer onzeker mag ik wel stellen door die faalangst. Dat heeft op latere leeftijd vaak tot gevolg dat men uitvalt met depressieve klachten door een leven onder constante stress ("wat doe ik nu weer verkeed") vanaf de kinderjaren.
Het hele bewuste deel van mijn leven heb ik last van die onzekerheid gehad en regelmatig treedt het nog op(!!). Pas later, toen ik hoorde van faalangst, begreep ik dat dit mijn onzekerheid definieerde: altijd bang het verkeerd te doen en dan vaak maar niets doen (dat eerder genoemde "Erledigen durch liegen lassen"). Faalangst heeft vergaande gevolgen voor het functioneren in het leven. Je wordt zo bang het weer verkeerd te doen omdat je het steeds weer laat afweten op cruciale momenten.

Een voorbeeld van één van die momenten waarop faalangst mij de baas werd: Ik ben gediplomeerd sterkstroom-technicus. Een vak waar je zeker een voldoende voor moest hebben om te slagen voor het examen was "veiligheid" onder meer vastgelegd in de NEN-1010. Gewoonlijk had ik hoge tot zeer hoge cijfers voor dit vak en dan zou je zeggen dat je de stof beheerst. Tijdens het schriftelijke examen ging het helemaal mis. Ik wist niets meer en leverde toen het tijd was een blanco vel papier in met alleen mijn naam erop, zo zwaar drukte de verantwoordelijkheid om in elk geval een voldoende te halen en trad een verlamde angst op om het te doen mij; zo erg dat ik niets meer wist. De school snapte dit niet en liet mij komen. Er werd toen afgesproken dat, als ik voor het mondelinge examen een 10 haalde, ik die noodzakelijke voldoende zou krijgen. Dat is gelukt en zelf zo dat de gecommitteerden aan fraude dachten: ik wist alle antwoorden feilloos op te noemen. Om zeker te zijn dat er geen sprake was van doorgestoken kaart stelden beide gecommitteerden zelf elk ook twee vragen (van een zeer hoge moeilijkheidsgraad) die ik ook weer foutloos beantwoordde; hiermee was mijn diploma veilig gesteld.

Toen ik, circa 45 jaar oud, met maagklachten bij mijn huisarts kwam was zijn reactie: "Zo ben je daar eindelijk!" Ik reageerde met een vraagteken.... De huisarts had mij namelijk al veel eerder verwacht en stelde als diagnose een re-actieve depressie ofwel een depressie als gevolg van de grote en kleine moeilijkheden, die al gedurende mijn hele leven optraden. Hij meldde toen ook, dat wat je in 30 tot 35 jaar aan stress opbouwt, als gevolg van dat steeds falen, niet één, twee, drie verdwijnt. Zijn inschatting was dat het minstens (!!) 15 (vijftien) jaar zou duren voordat ik er weer bovenop zou kunnen zijn. Na ruim 8 jaar slikken van antidepressiva ben ik er maar mee gestopt, niet omdat de klachten weg waren maar het spul deed niets meer. Eigenlijk zijn de klachten nooit helemaal verdwenen en raak ik geregeld in een depressieve toestand. Alleen doe ik er, vooral dankzij mijn leeftijd, niets meer aan omdat het gewoon moet uitrazen en ben ik blij met de - steeds langer durende - goede tijden....